Jak flora bakteryjna jelit wpływa na ludzki lęk i zdrowie psychiczne[1]?

Analiza przeprowadzona przez dr Josepha Mercolę 08 maja 2025 r.

Zły stan zdrowia jamy ustnej zwiększa migrenę i ból ciała zwiększa migrenę i ból ciała u kobiet. Jedzenie niektórych pokarmów pomaga obniżyć ryzyko szumów usznych. Mikrobiom jelitowy, zwany też florą bakteryjną jelit wpływa na samopoczucie psychiczne w stanach lękowych

Lęk jest bezpośrednio powiązany ze zdrowiem jelit, a brak równowagi w bakteriach jelitowych zwiększa stan zapalny i zaburza chemię mózgu.

Osoby z lękiem społecznym mają specyficzną nierównowagę bakteryjną, w tym przerost szkodliwych bakterii i brak korzystnych szczepów, które regulują nastrój i stres.

Dieta odgrywa ważną rolę w zdrowiu psychicznym. Przetworzona żywność, wysokie spożycie cukru i niezdrowe tłuszcze z olejów roślinnych napędzają dysfunkcję jelit, podczas gdy bogata w błonnik i sfermentowana żywność pomaga przywrócić równowagę.

Probiotyki i prebiotyki pomagają uzupełnić dobre bakterie, poprawić funkcjonowanie neuroprzekaźników i zmniejszyć stan zapalny, co prowadzi do obniżenia poziomu lęku.

Przewlekły stres osłabia zdrowie jelit, pogarszając niepokój, ale strategie takie jak optymalizacja snu, głębokie oddychanie i regularny ruch wspierają zarówno jelita, jak i mózg.
Zaburzenia lękowe dotykają milionów ludzi na całym świecie i często pierwszą metodą leczenia są leki na receptę. Jednakże wiele osób na nie nie reaguje i nie znajduje ulgi.

Starając się znaleźć skuteczne rozwiązania, naukowcy przyglądają się obecnie roli mikrobiomu jelitowego, ponieważ wykazano, że komunikuje się on z mózgiem, wpływając  ostateczne na nastrój i ogólne zdrowie psychiczne.

Flora bakteryjna jelit a poziom lęku

W badaniu opublikowanym w Nutrients zbadano, w jaki sposób mikrobiom jelitowy wpływa na zaburzenia lękowe, koncentrując się na biologicznych szlakach łączących bakterie jelitowe ze stresem i regulacją emocjonalną.

Naukowcy przeanalizowali dane od osób z różnym poziomem lęku i porównali skład ich mikrobioty[2] jelitowej z osobami, które nie zgłaszają objawów lękowych. Ich celem było ustalenie, czy specyficzne zaburzenia równowagi bakteryjnej przyczyniają się do nasilenia lęku i czy modyfikacja środowiska jelitowego będzie skuteczną formą interwencją.

– Osoby z lękiem miały różnice w mikrobiocie jelitowej w porównaniu z osobami bez lęku – w szczególności szkodliwe bakterie wywołujące stany zapalne były bardziej obfite, podczas gdy korzystne bakterie regulujące neuroprzekaźniki i zdrowie jelit były mocno uszczuplone.

– Cytokiny[3] prozapalne zakłócają produkcję neuroprzekaźników – Ten brak równowagi był związany ze zwiększoną produkcją cytokin prozapalnych, które są cząsteczkami sygnalizującymi układowi odpornościowemu konieczność obrony przed postrzeganym zagrożeniem. Stwierdzono, że te związki zapalne zakłócają produkcję neuroprzekaźników, zaburzając poziom serotoniny i dopaminy, które odgrywają rolę w regulacji nastroju i reakcji na stres.

– Dysbioza[4] jelit wpływa na zdolność organizmu do radzenia sobie ze stresem – osoby z wyższym poziomem lęku miały obniżony poziom Faecalibacterium prausnitzii, korzystnego gatunku bakterii znanego ze swoich właściwości przeciwzapalnych.

–Bakteria ta produkuje również maślan – ten krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy (SCFA) wzmacnia barierę jelitową, zmniejsza stan zapalny i wspomaga funkcjonowanie mózgu.

Bez wystarczającej ilości bakterii produkujących maślan, wyściółka jelit zostaje naruszona, umożliwiając wyciek szkodliwych toksyn bakteryjnych do krwiobiegu, co jest stanem znanym jako „nieszczelne jelita”. To z kolei zwiększa ogólnoustrojowy stan zapalny i nasila objawy lękowe.

–Probiotyki wpływają na zdolność organizmu do kontrolowania stresu – Kolejnym ważnym odkryciem była rola szczepów Lactobacillus i Bifidobacterium w regulacji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), która jest układem reakcji organizmu na stres. Badanie wykazało, że osoby z niższym poziomem wspomnianych probiotyków wykazywały zwiększoną odpowiedź kortyzolu[5] – oznakę nadaktywnego układu stresowego.

–Nadmiar kortyzolu utrzymuje organizm w stanie długotrwałego stresu – co utrudnia relaks, sen i radzenie sobie z emocjami. Przywrócenie tych korzystnych bakterii pomoże przywrócić poziom kortyzolu do normy, zmniejszając ogólny niepokój i poprawiając odporność na stres.
–Bakterie jelitowe również wpływają na nastrój – Oprócz składu bakteryjnego, naukowcy zbadali również, w jaki sposób metabolity jelitowe – związki wytwarzane przez bakterie jelitowe – wpływają na niepokój. Jednym z najbardziej znaczących odkryć była zmniejszona produkcja kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uspokojenie układu nerwowego.

–Niedobór GABA jest silnie powiązany z zaburzeniami lękowymi – zapobiega wyłączaniu przez mózg nadmiernych sygnałów zmartwień i stresu, a probiotyki, w szczególności Lactobacillus rhamnosus, odgrywają kluczową rolę w produkcji GABA. Badanie wykazało, że osoby z lękiem miały znacznie niższy poziom tego gatunku, teoretyzując, że uzupełnienie go pomoże przywrócić poczucie spokoju i relaksu.

–Dieta jest ważna w utrzymaniu zrównoważonego mikrobiomu jelitowego – Naukowcy zauważyli, że dieta bogata w błonnik, w tym żywność prebiotyczna, surowy nabiał pochodzący z mleka zwierząt karmionych trawą i pożywne przyprawy, takie jak imbir, odżywiają pożyteczne bakterie, umożliwiając im rozwój i wytwarzanie związków przeciwzapalnych, takich jak maślan, który pomaga chronić przed lękiem i zaburzeniami związanymi ze stresem.

–Bakterie jelitowe odgrywają rolę w stanach zapalnych mózgu – osoby z lękiem miały podwyższony poziom Desulfovibrio, szczepu bakteryjnego znanego z produkcji endotoksyn, które są szkodliwymi substancjami wywołującymi odpowiedź immunologiczną. Endotoksyny[6] te przekraczają barierę krew-mózg i aktywują mikroglej, komórki odpornościowe mózgu, prowadząc do neurozapalenia. Ten rodzaj zapalenia został powiązany z zaburzeniami nastroju, w tym depresją i lękiem.

Bakterie jelitowe są siłą napędową optymalnego zdrowia psychicznego
W podobnym badaniu, opublikowanym w Translational Psychiatry, naukowcy zbadali związek między mikrobiomem jelitowym a zaburzeniem lęku społecznego[7] (SAD). Przeanalizowali próbki kału od 31 uczestników, u których zdiagnozowano SAD i porównali je z 18 zdrowymi osobami, które służyły jako grupa kontrolna.

Korzystając z sekwencjonowania całego genomu, naukowcy zbadali specyficzny skład bakteryjny i aktywność funkcjonalną mikrobiomu jelitowego w obu grupach. Ich odkrycia ujawniły wyraźne zaburzenia równowagi mikrobiologicznej u osób z lękiem społecznym, pokazując, że bakterie jelitowe wpływają na reakcję na stres i regulację emocjonalną na różne sposoby.

– Badani uczestnicy z lękiem społecznym mieli znacznie inny skład mikrobiomu jelitowego – w szczególności osoby z SAD wykazywały większą obecność niektórych szczepów bakterii związanych ze stanem zapalnym i zaburzeniami neuroprzekaźników, podczas gdy korzystne bakterie były obecne w znacznie mniejszych ilościach.

Te różnice nie były jakieś subtelne – określone populacje bakterii wykazywały silną korelację z objawami lękowymi, wskazując, że zdrowie jelit jest kluczowym czynnikiem w rozwoju lub pogorszeniu lęku społecznego.

– Jednym z najbardziej uderzających odkryć był podwyższony poziom Anaeromassilibacillus – ten mniej znany rodzaj bakterii występował znacznie częściej u osób z SAD. Anaeromassilibacillus został powiązany z reakcjami zapalnymi i zaburzeniami metabolicznymi, z których oba przyczyniają się do zwiększonej wrażliwości na stres.

–W przeciwieństwie do tego, zdrowa grupa kontrolna miała wyższy poziom Parasutterella excrementihominis – ten korzystny gatunek bakterii jest znany z tego, że wspiera integralność bariery jelitowej i zmniejsza jej stan zapalny. Obecność tych bakterii – lub ich brak – pokazuje siłę zaburzeń równowagi mikrobiologicznej w celu wpływania na chemię mózgu i zachowania związane z lękiem.

–Różnice funkcjonalne w mikrobiomie jelitowym – Osoby z lękiem społecznym miały nadaktywny szlak „degradacji asparaginianu” w swoich bakteriach jelitowych. Oznacza to, że ich mikrobiom rozkładał aminokwas asparaginian[8] w znacznie szybszym tempie w porównaniu do osób zdrowych.

–Asparaginian jest niezbędny do produkcji neuroprzekaźników – jest szczególnie ważny w tworzeniu glutaminianu, który odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu mózgu i regulacji nastroju. Kiedy bakterie jelitowe zakłócają ten proces, prowadzi to do zaburzeń równowagi neuroprzekaźników, przyczyniając się do zwiększonego niepokoju i stresu emocjonalnego.

Konsekwencje tego są znaczące, ponieważ mikrobiom jelitowy komunikuje się z mózgiem za pośrednictwem różnych ścieżek, w tym produkcji neuroprzekaźników, regulacji układu odpornościowego i nerwu błędnego. Kiedy bakterie jelitowe stają się niezrównoważone, zwiększa to ryzyko przewlekłego stanu zapalnego i zakłóca produkcję kluczowych neuroprzekaźników, takich jak GABA.

– Różnice w mikrobiomie jelitowym pozostały spójne – było to widoczne nawet po tym, jak naukowcy kontrolowali czynniki takie jak dieta, ćwiczenia i wskaźnik masy ciała (BMI). Oznacza to, że zaburzenia równowagi mikrobiologicznej nie były jedynie wynikiem złych nawyków związanych ze stylem życia, ale były bezpośrednio związane z obecnością samego SAD. Wzmacnia to hipotezę, że leczenie zdrowia jelit jest realnym podejściem do radzenia sobie z lękiem, zamiast polegać wyłącznie na lekach psychiatrycznych lub terapii.

Wyniki badania potwierdzają rosnącą liczbę badań wykazujących, że probiotyki i ukierunkowane zmiany w diecie pomagają przywrócić równowagę mikrobiologiczną, a tym samym złagodzić objawy lęku. Tradycyjna psychiatria od dawna koncentruje się na zaburzeniach równowagi neuroprzekaźników w mózgu, ale to badanie pokazuje, że te zaburzenia równowagi zaczynają się również w jelitach.

Naprawa jelit leczy lęk i depresją

W innym badaniu przyjrzano się skomplikowanemu związkowi między mikrobiotą jelitową a zdrowiem psychicznym, koncentrując się w szczególności na lęku i depresji. Naukowcy starali się zrozumieć, w jaki sposób zakłócenia w bakteriach jelitowych przyczyniają się do tych stanów i dokonali przeglądu wielu podejść do przywracania zdrowia jelit, w tym zmian w diecie, probiotyków, prebiotyków, synbiotyków[9], a nawet przeszczepu mikrobioty kałowej (FMT)[10].

–Związek między mikrobiotą jelitową a stanem zapalnym – Przewlekły stan zapalny od dawna wiąże się z depresją, a badanie podkreśliło, w jaki sposób niezrównoważony mikrobiom jelitowy bezpośrednio napędza ten proces. Zwiększony poziom cytokin prozapalnych stwierdzono u osób z lękiem i depresją.

–Dieta wpływa na różnorodność mikrobioty jelitowej – Badania wskazały również na czynnik dietetyczny pogarszający problem – przetworzone i rafinowane cukry zaburzają równowagę bakterii jelitowych. Wykazano, że zachodnie wzorce żywieniowe, obfitujące w przetworzoną żywność i ubogie w błonnik, redukują korzystne gatunki bakterii, takie jak Lactobacillus i Bifidobacterium, które z natury wspierają zdrowie psychiczne.

–Wpływ SCFA na ogólny stan jelit i zdrowie psychiczne – Jedna z wartych uwagi obserwacji wspomnianych w badaniu dotyczy SCFA, takich jak maślan, octan i propionian. Związki te odgrywają kluczową rolę w zmniejszaniu stanu zapalnego i utrzymywaniu integralności bariery jelitowej. Co więcej, zwiększenie produkcji tych SCFA „zmniejsza zachowania depresyjne wywołane stresem”.

–Prebiotyki odżywiają korzystne bakterie żyjące w jelitach – Spożywanie prebiotyków, takich jak fruktooligosacharydy (występujące w owocach i warzywach, takich jak nektarynki i cebula), zwiększa poziom korzystnych bakterii i zmniejsza stan zapalny.

Stwierdzono, że związki te poprawiają skład mikroflory jelitowej i zwiększają produkcję SCFA. Co ważne, w badaniu zauważono, że połączenie prebiotyków z probiotykami – określane jako synbiotyki – miało największy wpływ na zmniejszenie objawów lękowych i depresyjnych.

–Wprowadzanie probiotyków z jelit innej osoby – Inną interwencją analizowaną w badaniu była FMT. Procedura ta (mikrobiota kałowa) polega na przeniesieniu stolca od zdrowego dawcy do jelit pacjenta w celu przywrócenia różnorodności mikrobiologicznej.

Chociaż FMT jest stosowany głównie w leczeniu ciężkich infekcji jelitowych, wykazano, że pomaga poprawić zdrowie psychiczne poprzez ponowne wprowadzenie korzystnych bakterii, które regulują stan zapalny i produkcję neuroprzekaźników.

Pacjenci, którzy otrzymali FMT od zdrowych dawców, doświadczyli nie tylko poprawy zdrowia jelit, ale także zmniejszenia objawów lękowych i depresyjnych. Podejście to jest wciąż przedmiotem badań i nie jest jeszcze powszechnie dostępne w leczeniu zdrowia psychicznego.

Jak naturalnie przywrócić zdrowie jelit i zmniejszyć niepokój?

Jeśli lęk kontroluje twoje życie, teraz jest dobry moment, aby sprawdzić aktualny stan zdrowia jelit. Jak wspomniano wcześniej, niezrównoważony mikrobiom jelitowy wywołuje stany zapalne, zakłóca produkcję neuroprzekaźników i zwiększa poziom hormonów stresu – wszystko to napędza lęk. Tak więc Twoim celem jest teraz naprawa jelit i złagodzenie niepokoju za pomocą następujących strategii:

1.Odbuduj swój mikrobiom jelitowy za pomocą odpowiedniej żywności – to, co jesz, ma bezpośredni wpływ na bakterie w jelitach. Jeśli Twoja dieta jest pełna ultraprzetworzonej żywności, cukrów i niezdrowych tłuszczów, karmisz szkodliwe bakterie, które promują stany zapalne i niepokój. Aby wrócić na właściwą drogę, przestaw się na całe, naturalne pokarmy, które odżywiają korzystne bakterie jelitowe, takie jak:

– Sfermentowana żywność, taka jak kefir, jogurt z żywymi kulturami, kiszona kapusta i kimchi, aby wprowadzić dobre bakterie.

–Warzywa bogate w błonnik, takie jak marchew, cebula, czosnek i szparagi, które działają jak prebiotyki (pokarm dla dobrych bakterii).

–Pokarmy bogate w polifenole, takie jak jagody, ciemna czekolada i zielona herbata, które wspierają różnorodność drobnoustrojów.

–Unikanie sztucznych słodzików i przetworzonej żywności, które zabijają pożyteczne bakterie.

2.Wprowadzaj kluczowe szczepy probiotyczne w celu odżywienia jelit – w badaniach, wykazano, że probiotyki zmniejszają niepokój poprzez poprawę funkcji neuroprzekaźników i ogólnego zdrowia jelit. Zalecam spożywanie pokarmów bogatych w probiotyki, takich jak kimchi i kefir. Jeśli nie przepadasz za sfermentowaną żywnością, pomocny będzie wysokiej jakości suplement probiotyczny zawierający następujące szczepy:

–Lactobacillus helveticus i Bifidobacterium longum – wykazano, że szczepy te obniżają poziom kortyzolu (hormonu stresu).

–Lactobacillus rhamnosus – szczep ten pomaga zwiększyć produkcję GABA.

–Akkermansia – kluczowy gatunek o znaczących korzyściach zdrowotnych.

3.Zmniejszenie stanu zapalnego jelit, który napędza niepokój – Przewlekły stan zapalny w jelitach jest głównym czynnikiem wywołującym niepokój. Kiedy wyściółka jelit jest osłabiona, związki zapalne przedostają się do krwiobiegu i zakłócają funkcjonowanie mózgu.

Redukuj stan zapalny jelit, minimalizując spożycie olejów roślinnych, smażonych potraw restauracyjnych i produktów ultraprzetworzonych. Aby naprawić wyściółkę jelit, pij bulion kostny, który zawiera glutaminę. Dodaj również do swojej diety kurkumę i imbir – są to silne środki przeciwzapalne, które wspierają zdrowie jelit.

4.Wspieraj oś jelitowo-mózgową poprzez zwiększenie produkcji SCFA – korzystne bakterie jelitowe wytwarzają SCFA, takie jak maślan, które pomagają utrzymać silną barierę jelitową, a nawet zmniejszają stan zapalny układu nerwowego.

Aby pobudzić produkcję SCFA, zalecam spożywanie pełnowartościowych pokarmów bogatych w błonnik: owoce, takie jak jagody i gruszki. Warzywa są również dobrym źródłem, a także dobrą strategią, ponieważ dywersyfikują spożycie składników odżywczych. Aby uzyskać bardziej szczegółowe wyjaśnienie, jak to zrobić prawidłowo, przeczytaj „Maślan – napędzanie normalnego środowiska jelitowego i wspieranie produkcji energii”.

5.Zarządzaj stresem, aby chronić swój mikrobiom jelitowy – stres uszkadza bakterie jelitowe i zwiększa stan zapalny, pogarszając niepokój. Dlatego zalecam wprowadzenie następujących zdrowych nawyków, ponieważ zdrowa dieta może zrobić tylko tyle, aby odeprzeć skutki stresu:

–Niedobór snu zakłóca pracę bakterii jelitowych i zwiększa poziom kortyzolu. Staraj się spać co najmniej siedem do dziewięciu godzin na dobę.

–Ćwicz głębokie oddychanie lub medytację, aby obniżyć poziom hormonów stresu i uspokoić układ nerwowy.

–Wyjdź na zewnątrz w naturalnym świetle słonecznym, aby uregulować rytm dobowy i poprawić nastrój.

–Regularny ruch, taki jak spacery lub joga, wspomagają zarówno trawienie, jak i łagodzi stres.

Często zadawane pytania (FAQ) dotyczące wpływu mikrobiomu jelitowego na stany lękowe

P: W jaki sposób bakterie jelitowe wpływają na poziom lęku?

O: Badania pokazują, że osoby z lękiem mają niezrównoważoną mikrobiotę jelitową, charakteryzującą się nadmiarem szkodliwych bakterii i zubożeniem korzystnych szczepów. Ten brak równowagi zwiększa stan zapalny i zakłóca produkcję neuroprzekaźników, prowadząc do zwiększonego stresu i zaburzeń nastroju.

P: Jaką rolę odgrywają probiotyki w radzeniu sobie z lękiem?

O: Probiotyki, w szczególności szczepy takie jak Lactobacillus i Bifidobacterium, pomagają regulować system reakcji organizmu na stres poprzez równoważenie poziomu kortyzolu i wspieranie produkcji neuroprzekaźników. Pomagają również w zmniejszaniu stanu zapalnego i poprawie funkcji bariery jelitowej, co przyczynia się do lepszego zdrowia psychicznego.

P: Jak dieta wpływa na zdrowie jelit i stany lękowe?

O: Dieta bogata w błonnik z żywnością prebiotyczną, produktami fermentowanymi i składnikami bogatymi w polifenole wspiera korzystne bakterie jelitowe. Z kolei przetworzona żywność, sztuczne słodziki i nadmiar cukru zaburzają równowagę mikrobiologiczną, prowadząc do zwiększonego stanu zapalnego i niepokoju.

P: Jaki jest związek między stanem zapalnym jelit a zaburzeniami lękowymi?

Nierównowaga jelitowa zwiększa ryzyko nieszczelności jelit, umożliwiając szkodliwym toksynom bakteryjnym przedostanie się do krwiobiegu i wywołanie ogólnoustrojowego stanu zapalnego. Ten stan zapalny zakłóca funkcję neuroprzekaźników i jest powiązany z lękiem i depresją.

P: Czy istnieją naturalne metody leczenia lęku związanego ze zdrowiem jelit?

O: Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki (połączenie probiotyków i prebiotyków), a nawet przeszczep mikrobioty kałowej są realnymi rozwiązaniami przywracającymi równowagę jelit. Zmiany stylu życia, w tym zarządzanie stresem, regularne ćwiczenia i wystarczająca ilość snu, również odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu zdrowego połączenia jelitowo-mózgowego.

Zastrzeżenie: Cała zawartość tej strony internetowej opiera się na opiniach dr Mercoli, chyba że zaznaczono inaczej. Informacje zawarte na tej stronie nie mają na celu zastąpienia indywidualnej relacji z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia i nie stanowią porady medycznej. Dr Mercola zachęca do podejmowania własnych decyzji dotyczących opieki zdrowotnej w oparciu o własne badania i we współpracy z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.

Niniejsza treść może być kopiowana w całości, z zachowaniem praw autorskich, danych kontaktowych, kreacji i informacji, bez specjalnej zgody, jeśli jest wykorzystywana wyłącznie w formacie non-profit. W przypadku jakiegokolwiek innego wykorzystania wymagana jest pisemna zgoda dr Mercoli.

© 1997-2025 Dr Joseph Mercola. Wszelkie prawa zastrzeżone.

Na podst. Mercola.com opr. JB

---

[1] Autor dowodzi, że nasze stany psychiczne uwarunkowane są stanem somatycznym, czyli zawartością flory bakteryjnej jelit. Od tego spostrzeżenie tylko krok od leczenia chorób psychicznych przy pomocy żywności. Wszystkie przypisy, o ile nie zaznaczono inaczej,  pochodzą od tłumacza/redaktora.

[2] Mikrobiota jelitowa to naukowy termin określający wszystkie mikroorganizmy żyjące w jelitach człowieka: bakterie, grzyby, wirusy, archeony, i inne drobnoustroje. Mikrobiota to są żywe organizmy zasiedlające dany obszar (np. jelita). Mikrobiom zaś to cały materiał genetyczny tych organizmów (czyli ich geny i funkcje).

[3] Cytokiny to małe białka wydzielane przez komórki układu odpornościowego (i nie tylko), które pełnią rolęprzekaźników informacjimiędzy komórkami. Są kluczowe wregulowaniu odpowiedzi immunologicznej, zapalnej i naprawczejorganizmu.

[4] Dysbioza to stan zaburzenia równowagi w mikrobiocie jelitowej (czyli w składzie i funkcjonowaniu bakterii jelitowych). W zdrowym jelicie różne grupy „dobrych” i „neutralnych” drobnoustrojów współpracują ze sobą — dysbioza oznacza, że ta równowaga została zachwiana.

[5] Kortyzol to hormon steroidowy wytwarzany przez korę nadnerczy, znany przede wszystkim jako „hormon stresu”. Odgrywa kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych — nie tylko podczas stresu, lecz również w codziennej regulacji metabolizmu, ciśnienia krwi i rytmu dobowego.

[6] Endotoksyny to toksyczne związki chemiczne, które są składnikiem ścian komórkowych bakterii Gram-ujemnych. Najbardziej znaną endotoksyną jest lipopolisacharyd (LPS). Endotoksyny są uwalniane głównie wtedy, gdy bakterie giną lub się rozpadają.

[7] Lęk społeczny (SAD), znany również jako fobia społeczna, to zaburzenie lękowe, które polega na intensywnym, przewlekłym strachu przed oceną, upokorzeniem lub kompromitacją w sytuacjach społecznych.

[8] Asparaginian to sól lub ester kwasu asparaginowego — jednego z 20 podstawowych aminokwasów białkowych, który naturalnie występuje w organizmach żywych. Najczęściej spotykane formy to: Asparaginian magnezu (Mg-Asp); Asparaginian potasu (K-Asp), oraz Asparaginian wapnia (Ca-Asp). Asparaginian uczestniczy w cyklu Krebsa (cyklu kwasu cytrynowego), czyli procesie produkcji energii w komórkach: działa jako neuroprzekaźnik pobudzający; bierze udział w przemianie azotu i syntezie aminokwasów; wspomaga wchłanianie minerałów takich jak: magnezu, potasu, wapnia i in.

[9] Połączenie probiotyku z prebiotykiem

[10] Mikrobiota kałową to inaczej analiza mikrobiomu w kale człowieka.