dr Joseph Mercola 17 lutego 2025 r.
Maślan, krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy wytwarzany przez bakterie jelitowe, które fermentują błonnik pokarmowy, pomaga poprawić zdrowie metaboliczne poprzez poprawę funkcji insuliny, regulację poziomu glukozy i wspieranie zdrowego składu ciała
W przeciwieństwie do większości komórek wykorzystujących glukozę, kolonocyty (komórki nabłonkowe wyściełające okrężnicę) preferują maślan jako źródło energii, przekształcając 70% do 80% poprzez beta-oksydację w celu utrzymania zdrowia bariery jelitowej.
Promowanie produkcji maślanu poprzez spożywanie błonnika jest korzystne, ale tylko wtedy, gdy jelita są zdrowe. Jeśli jelita są naruszone, zaleca się rozpoczęcie od wody dekstrozowej przed przejściem na pełnowartościowe pokarmy. Czynniki związane ze stylem życia znacząco wpływają na produkcję maślanu, a przewlekły stres, palenie tytoniu, nadmierne picie alkoholu i nadużywanie antybiotyków zmniejszają korzystne bakterie jelitowe i produkcję SCFA.
Nadmierne spożycie kwasu linolowego, powszechnego w przetworzonej żywności i olejach roślinnych, zmniejsza korzystne bakterie jelitowe, negatywnie wpływając na zdrowie jelit i metabolizm. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) odgrywają ważną rolę w zdrowiu człowieka, szczególnie w przewodzie pokarmowym. Są one wytwarzane w okrężnicy w wyniku fermentacji bakteryjnej błonnika pokarmowego, niestrawnego składnika żywności pochodzenia roślinnego.
Ten proces fermentacji przekształca złożone węglowodany w różne SCFA, w tym octan, propionian i maślan, z których każdy ma różne efekty fizjologiczne. Wśród nich maślan wyróżnia się unikalnymi właściwościami, które poprawiają zdrowie metaboliczne.
Maślan – metaboliczna potęga jelita
Według badania opublikowanego w Pharmacological Research,1 wykazano, że maślan promuje zdrowie metaboliczne poprzez poprawę „masy i składu ciała, profilu lipidowego, wrażliwości na insulinę i glikemii w zwierzęcych modelach MetS [zespołu metabolicznego]”.
To nie wszystko. „W badaniach in vitro zbadano wpływ maślanu na komórki jelitowe, tkankę tłuszczową, mięśnie szkieletowe, hepatocyty, wysepki trzustkowe i naczynia krwionośne, podkreślając geny i szlaki, które mogą przyczyniać się do jego korzystnego działania. Wpływ maślanu na te komórki przypisuje się przede wszystkim jego epigenetycznemu działaniu jako inhibitora deacetylazy histonowej, a także jego roli jako agonisty receptorów wolnych kwasów tłuszczowych.”
O ile błonnik jest niezbędny do produkcji maślanu, do czerpania korzyści z błonnika potrzebny jest zdrowy mikrobiom jelitowy. Jak podano w ostatniej książce dr. Josepha Mercoli „Przewodnik po zdrowiu komórkowym”, zdecydowana większość populacji ma uszkodzony mikrobiom z powodu narażenia na trucizny metaboliczne.
W przypadku tych osób wysokie spożycie błonnika pogarsza istniejące problemy, napędzając patogenne bakterie, prowadząc do produkcji endotoksyn, które zagrażają energii komórkowej i ogólnemu zdrowiu. Później wyjaśnię, dlaczego tak się dzieje, a także podam strategie naprawy zdrowia jelit, umożliwiając im przetwarzanie błonnika w sposób wspierający zdrowie.
Maślan – idealne pożywienie jelit
W przeciwieństwie do większości komórek organizmu, które czerpią energię z glukozy, kolonocyty wyraźnie preferują maślan. Ta wyspecjalizowana adaptacja metaboliczna podkreśla rolę maślanu w utrzymaniu zdrowia i funkcji nabłonka okrężnicy.
Maślan jest transportowany do kolonocytów za pomocą kilku mechanizmów, w tym biernej dyfuzji, która jest zależna od stężenia, oraz aktywnego transportu za pośrednictwem innych transporterów błon komórkowych. Po wejściu do kolonocytów maślan ulega beta-oksydacji w mitochondriach, które są siłą napędową komórek.
Ten szlak metaboliczny rozkłada maślan do acetylo-CoA w celu wytworzenia ATP, podstawowej waluty energetycznej komórek. Proces ten jest niezwykle wydajny, zapewniając kolonocytom do 70% do 80% ich zapotrzebowania na energię, co stanowi znacznie wyższy odsetek w porównaniu z innymi substratami energetycznymi, takimi jak glukoza lub glutamina.
To efektywne wykorzystanie energii ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia kolonocytów. Co więcej, rola maślanu jako głównego źródła paliwa dla kolonocytów przyczynia się do ich zdolności do usuwania tlenu z okrężnicy, co pomaga stworzyć idealne środowisko dla rozwoju pożytecznych bakterii jelitowych.
Maślan a funkcjonowanie bariery jelitowej
Bariera jelitowa, dynamiczna i złożona struktura składająca się z pojedynczej warstwy komórek nabłonkowych połączonych ścisłymi połączeniami, wraz z ochronną warstwą śluzu, odgrywa istotną rolę w selektywnej regulacji przepływu substancji między jelitami a krwiobiegiem. Zapobiega przedostawaniu się szkodliwych bakterii, toksyn i niestrawionych cząstek pokarmu, jednocześnie umożliwiając wchłanianie niezbędnych składników odżywczych. Ale jak dokładnie chroni? Jak wyjaśniono w artykule opublikowanym w Clinical Nutrition:
„Maślan wzmacnia barierę jelitową poprzez oddziaływanie na trzy uzupełniające się elementy: połączenia ścisłe, warstwę śluzu i produkcję peptydów przeciwdrobnoustrojowych. Wiele białek połączeń ścisłych jest regulowanych w górę przez maślan (np. TJP1, klaudyna , kadheryna 1 w jelicie krętym szczura; TJP1, klaudyna 3 i okludyna w okrężnicy świni).
Białko ścisłego połączenia 1 (TJP1; wcześniej nazywane ZO1) jest szczególnie ważne, ponieważ moduluje ścisłe połączenia i jest powszechnie stosowane jako marker przepuszczalności jelit. Z kolei klaudyna 2, białko połączeń ścisłych, które tworzy kanały szczelinowe i przyczynia się do nieszczelności bariery jelitowej, jest regulowana w dół przez maślan …
Oprócz zmiany ekspresji białek połączeń ścisłych, maślan promuje montaż połączeń ścisłych poprzez aktywację AMPK[1], zmniejszając przepuszczalność monowarstw komórek raka okrężnicy”.
Jak wspomniano wcześniej, wchłanianie maślanu przez kolonocyty wzmacnia również okrężnicę, pomagając w ten sposób zapobiegać stanom zapalnym i aktywacji immunologicznej.9 Zakłócenia funkcji bariery jelitowej są zaangażowane w patogenezę różnych zaburzeń żołądkowo-jelitowych, a także chorób metabolicznych, zgodnie z badaniem z 2021 r. opublikowanym w Metabolites.10
Maślan a stan zapalny
Maślan został zauważony ze względu na silne działanie przeciwzapalne, które wywiera poprzez szereg skomplikowanych mechanizmów. Badanie opublikowane w Immune Network11 przedstawia, w jaki sposób maślan działa przeciwzapalnie, chroniąc w ten sposób zdrowie metaboliczne:
„Maślan może zmniejszać stan zapalny poprzez hamowanie wzrostu patobiontów, zwiększanie integralności bariery śluzówkowej, zachęcanie do bezwzględnej dominacji bakterii beztlenowych i zmniejszanie dostępności tlenu w jelitach.
Maślan może również zmniejszać nadmierny stan zapalny poprzez modulację komórek odpornościowych, takich jak zwiększenie funkcjonalności makrofagów M2 i limfocytów T regulatorowych oraz hamowanie infiltracji przez neutrofile. „12
Maślan ma ogólnoustrojowy wpływ na otyłość
Badania opublikowane w czasopiśmie Gut13 pokazują, że maślan zwalcza otyłość poprzez wpływ na wydatek energetyczny. Po wchłonięciu w okrężnicy maślan pobudza różne części ciała, takie jak mięśnie, wątroba i złogi tłuszczu (zarówno białego, jak i brunatnego), do zwiększenia wydatku energetycznego.
Ponadto naukowcy zaobserwowali, że maślan zwiększa utlenianie tłuszczu, zmniejszając w ten sposób jego gromadzenie się w organizmie. Zachęca również do obniżenia spożycia pokarmu poprzez modulowanie szlaków regulujących apetyt w jelitach i mózgu, przyczyniając się w ten sposób do zdrowego zarządzania wagą.
Jak donoszą autorzy,14 „Maślan działa na obwód nerwowy jelitowo-mózgowy w celu poprawy metabolizmu energetycznego poprzez zmniejszenie spożycia energii i zwiększenie utleniania tłuszczu poprzez aktywację Bat [brązowej tkanki tłuszczowej]”.
Potwierdzając te ustalenia, metaanaliza opublikowana w Frontiers in Endocrinology15 pokazuje, że maślan ma wyraźny, pozytywny wpływ na kontrolę wagi, masę tkanki tłuszczowej i funkcję glukozy związaną z otyłością. W oparciu o przeanalizowane badania, maślan poprawiał poziom glukozy i insuliny na czczo, zapobiegał rozwojowi insulinooporności i obniżał poziom trójglicerydów w osoczu. Według tego badania:
„Maślan zmniejszał akumulację lipidów poprzez regulację funkcji mitochondriów wątroby, zmniejszając wydajność energetyczną mitochondriów wątroby i poprawiając zdolność mitochondriów do wykorzystywania tłuszczu jako paliwa metabolicznego ….
Krótkotrwałe doustne podawanie maślanu może złagodzić otyłość wywołaną dietą u myszy poprzez stymulację funkcji mitochondriów w mięśniach szkieletowych. Stwierdzono również, że maślan zwiększa liczbę mitochondriów w mięśniach szkieletowych”.
Podobnie, badanie opublikowane w Molecules wykazało, że maślan pomaga kontrolować wagę poprzez tłumienie apetytu. Co więcej, stwierdzono, że maślan pomaga promować funkcjonowanie wątroby, tym samym przeciwdziałając zaburzeniom metabolicznym związanym z otyłością. „[Maślan] jest w stanie obniżyć ekspresję dziewięciu kluczowych genów zaangażowanych w szlak biosyntezy cholesterolu w jelitach, a tym samym może hamować hipercholesterolemię” – zauważyli naukowcy.
Błonnik pomaga produkować maślan, ale…
Jak wykazano w prezentowanych badaniach, maślan jest czymś więcej niż zwykłym produktem ubocznym metabolizmu. Służy jako preferowane źródło energii dla kolonocytów, wzmacnia barierę jelitową, osłabia zdrowie metaboliczne, moduluje wrażliwość na insulinę, zwalcza stany zapalne i pomaga regulować apetyt.
Zasadniczo maślan odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zdrowia jelit i ogólnego samopoczucia. Jednakże, podczas gdy promowanie produkcji maślanu poprzez interwencje dietetyczne, takie jak zwiększenie spożycia błonnika, jest ogólnie zalecane, zakłada to, że masz prawidłowo funkcjonujące jelita.
Jak omawiam w mojej książce „Twój przewodnik po zdrowiu komórkowym”, dla osób z naruszonym zdrowiem jelit, po prostu spożywanie dużej ilości błonnika w celu promowania produkcji SCFA przynosi efekt przeciwny do zamierzonego. Dlaczego? Ponieważ kiedy spożywasz błonnik z niezrównoważonym mikrobiomem jelitowym, złe bakterie (bakterie tolerujące tlen) będą fermentować błonnik i wytwarzać endotoksyny, które osłabiają metabolizm i funkcje komórkowe.
Aby naprawdę skorzystać z diety bogatej w błonnik, należy najpierw wyleczyć i uszczelnić jelita, aby korzystne bakterie mogły się rozwijać. Dostarczanie wystarczającej ilości węglowodanów jest ważną częścią tego procesu.
Budowanie jelit
Większość dorosłych potrzebuje około 200 do 250 gramów węglowodanów ze zdrowych, nieprzetworzonych źródeł, takich jak owoce i warzywa. Jeśli jednak twoje jelita są poważnie uszkodzone, zalecam rozpoczęcie leczenia jelit wodą z dekstrozą. Wystarczy zmieszać czystą dekstrozę z wodą i popijać powoli, aby uniknąć gwałtownego wzrostu poziomu insuliny.
Po jednym do dwóch tygodni zacznij przechodzić na inne, coraz bardziej złożone źródła węglowodanów, zaczynając od całych owoców i białego ryżu.
Dojrzałe, pełne owoce dostarczają niezbędnych składników odżywczych, zdrowych węglowodanów i błonnika pokarmowego, których jelita potrzebują do produkcji maślanu i innych SCFA. Dodatkowo, wypróżnienia staną się bardziej regularne.
Teraz pytanie brzmi, skąd wiesz, czy masz zdrowe jelita? Jak wyszczególniono w „Twoim przewodniku po zdrowiu komórkowym”, pięć wskaźników dobrego zdrowia jelit to
Regularne wypróżnienia (od jednego do trzech razy dziennie)
Minimalne wzdęcia lub dyskomfort
Zdolność do trawienia szerokiej gamy pokarmów
Dobry poziom energii
Prawidłowe wchłanianie składników odżywczych
Ponownie, kluczem do zwiększenia produkcji maślanu jest błonnik pokarmowy. Potraktuj go jako surowiec dla „fabryki” maślanu w jelitach. Kiedy spożywasz bogate w błonnik pełnowartościowe pokarmy, bakterie jelitowe fermentują ten błonnik, wytwarzając SCFA jako produkt uboczny. Doskonałym źródłem błonnika pokarmowego są owoce (takie jak jabłka, jagody i banany) oraz warzywa (zwłaszcza warzywa liściaste, brokuły i marchew).
Inne przyjazne dla jelit węglowodany obejmują
Dobrze ugotowany biały ryż
Chleb na zakwasie
Warzywa korzeniowe, takie jak ziemniaki i słodkie ziemniaki
Świeże, dojrzałe owoce
Masa harina lub tradycyjnie wyrabiane tortille.
Ograniczenie kwasu linolowego w celu wsparcia produkcji maślanu
Kolejnym czynnikiem dietetycznym wpływającym na zdrowie jelit jest nadmierne spożycie kwasu linolowego (LA), który moim zdaniem jest jednym z największych czynników przyczyniających się do zaburzeń metabolicznych i złego stanu jelit, gdy jest spożywany w dużych ilościach. Dla jasności, organizm nadal potrzebuje niewielkich ilości LA do optymalnego funkcjonowania. Problem polega jednak na tym, że LA jest tak wszechobecny w nowoczesnej żywności, szczególnie w żywności ultraprzetworzonej.
Badanie opublikowane w Scientific Reports wykazało, że LA wywołuje stres metaboliczny[2] u pożytecznych bakterii, takich jak szczep Bifidobacterium breve (B. breve), zmieniając niezbędne szlaki biosyntezy aminokwasów, węglowodanów i tłuszczów. Jest to istotne, ponieważ B. breve pośrednio wspiera produkcję maślanu poprzez utrzymanie równowagi jelitowej.
Biorąc pod uwagę wszechobecność LA w ultraprzetworzonej żywności, zminimalizowanie jego spożycia jest kluczem do ochrony zdrowia i wspierania produkcji maślanu. Zalecam ograniczenie spożycia LA do mniej niż 5 gramów dziennie, ale jeśli uda ci się zejść poniżej 2 gramów, to jeszcze lepiej.
Zastrzeżenie: Cała zawartość tej strony internetowej opiera się na opiniach dr Mercoli, chyba że zaznaczono inaczej. Poszczególne artykuły opierają się na opiniach danego autora, który zachowuje prawa autorskie zgodnie z oznaczeniem. Informacje zawarte na tej stronie nie mają na celu zastąpienia indywidualnej relacji z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia i nie stanowią porady medycznej. Jest ona przeznaczona do dzielenia się wiedzą i informacjami pochodzącymi z badań i doświadczeń dr Mercoli i jego społeczności. Dr Mercola zachęca do podejmowania własnych decyzji dotyczących opieki zdrowotnej w oparciu o własne badania i we współpracy z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia. Niniejsza treść może być kopiowana w całości, z zachowaniem praw autorskich, danych kontaktowych, kreacji i informacji, bez specjalnej zgody, jeśli jest wykorzystywana wyłącznie w formacie non-profit. W przypadku jakiegokolwiek innego wykorzystania wymagana jest pisemna zgoda dr Mercoli.
© 1997-2025 Dr Joseph Mercola. Wszelkie prawa zastrzeżone.
[1] AMPK (ang. AMP-activated protein kinase) to enzym pełniący kluczową rolę w regulacji gospodarki energetycznej komórki. Działa jako czujnik energetyczny, aktywując się, gdy poziom energii w komórce spada (czyli gdy stosunek AMP/ATP wzrasta). Po aktywacji AMPK: a. wspiera procesy kataboliczne, które generują ATP (energię),b. hamuje procesy anaboliczne, które zużywają ATP – przyp. red.) .
[2] Stres metaboliczny to stan, w którym komórki (organizm) doświadczają zaburzeń w gospodarce energetycznej, czyli mają problemy z utrzymaniem równowagi: produkcja a zużycie energii. Może on wynikać z: a. niedoboru składników odżywczych, b. zaburzenia w ich przetwarzaniu, co prowadzi do niedoboru energii (np. spadek poziomu ATP), c. zwiększonego zapotrzebowanie na energię (wskutek stresu, wysiłku fizycznego lub stanu zapalnego, d. akumulacji produktów ubocznych metabolizmu, która może powodować uszkodzenia komórkowe, e. zaburzeń równowagi redoks i stresu oksydacyjnego.
