Leki przeciwdepresyjne mają długą, udokumentowaną historię skutków ubocznych podczas ich stosowania. Powodują one niewyraźne widzenie, zwiększony niepokój, zaparcia, zaburzenia snu i utratę libido. W rezultacie około 56% użytkowników decyduje się na zaprzestanie stosowania tych leków.1
Jednak kompromisem jest tutaj pojawienie się objawów odstawienia, które osiągają punkt, w którym muszą ponownie zażywać leki przeciwdepresyjne, aby czuć się funkcjonalnie na podstawowym poziomie.
Długotrwałe odstawianie leków przeciwdepresyjnych jest powszechne
Badanie opublikowane w Epidemiology and Psychiatric Sciences miało na celu zbadanie, co dzieje się po zaprzestaniu przyjmowania leków przeciwdepresyjnych. W szczególności naukowcy zbadali stan znany jako zespół poostry odstawienia (PAWS), w którym objawy utrzymują się długo po zaprzestaniu przyjmowania leków.2
Artykuł ten był pierwszym tego rodzaju systematycznym przeglądem skupiającym się wyłącznie na lekach przeciwdepresyjnych, takich jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Obejmował on sześć publikacji i pięć badań obserwacyjnych. Naukowcy nie skupiali się na pacjentach we wczesnej fazie odstawiania leków przeciwdepresyjnych — skupiali się na tych, u których objawy utrzymywały się miesiące, a nawet lata po odstawieniu leków.
•Wpływ PAWS na zdrowie mózgu — Naukowcy zauważyli, że PAWS powoduje wiele objawów, w tym „zawroty głowy, drżenie, nudności, bezsenność, zmęczenie, zaburzenia nastroju, lęk, panikę, drażliwość i pobudzenie”. W ciężkich przypadkach osoby w fazie odstawienia doświadczają myśli i zachowań samobójczych.3
•Objawy utrzymują się przez długi czas — Według przeanalizowanych badań utrzymujące się objawy trwały od półtora miesiąca do aż 166 miesięcy (około 13,8 roku). To ponad dekada emocjonalnej płaskości, ponieważ mózg nigdy nie powrócił do pełnej sprawności po chemicznej zmianie. Lekarze zazwyczaj informują pacjentów, że odstawienie leków przeciwdepresyjnych będzie powodowało dyskomfort przez tydzień lub dwa, ale dane te pokazują zupełnie inny obraz sytuacji.
•Najwięcej problemów powodowała paroksetyna — Najbardziej spójnym czynnikiem ryzyka we wszystkich badaniach było długotrwałe stosowanie paroksetyny.
•PAWS nie jest nawrotem choroby — nie jest to powrót pierwotnej depresji. PAWS ma swój własny, charakterystyczny przebieg, a objawy często różnią się od tych, które skłoniły pacjenta do rozpoczęcia przyjmowania leków przeciwdepresyjnych. To rozróżnienie ma kluczowe znaczenie, ponieważ właśnie z tego powodu tak wiele osób jest błędnie diagnozowanych jako osoby z „nawrotem choroby”, podczas gdy w rzeczywistości przechodzą one proces odstawienia leku:4
„Wydaje się, że zarówno w badaniach klinicznych, jak i w praktyce, przedłużające się i uporczywe objawy odstawienia są często błędnie diagnozowane jako nawrót pierwotnego zaburzenia zdrowia psychicznego (zazwyczaj depresji) lub nowe zaburzenia psychiczne, przy czym te ostatnie są szczególnie zakorzenione w koncepcji uporczywych zaburzeń po odstawieniu leków” — stwierdzili autorzy badania.
•Odstawienie leków a kontynuacja stosowania — Jednym z godnych uwagi wniosków dotyczących stopniowego odstawiania leków przeciwdepresyjnych jest to, że pogarszało ono objawy w porównaniu z osobami, które nie zaprzestały ich stosowania. Naukowcy powołali się na randomizowane badanie kontrolowane (RCT) z 2021 r., w którym wykluczono już paroksetynę, a także wenlafaksynę ze względu na ich reputację jako substancji powodujących PAWS:5
•Konieczne jest skuteczne leczenie PAWS — Po przeprowadzeniu analizy naukowcy sugerują, że potrzebne są dalsze badania RCT dotyczące PAWS. Zalecają jednak, aby skupić się na skutecznych metodach leczenia, ponieważ informacje na ten temat są bardzo ograniczone:
„Aby sprawdzić skuteczność strategii leczenia i postępowania, konieczne są rygorystyczne, długoterminowe badania RCT. Badania te dostarczyłyby lekarzom informacji na temat skutecznych metod łagodzenia nasilenia i czasu trwania tego upośledzającego funkcjonowanie zespołu, ponieważ do tej pory nie przeprowadzono formalnej oceny żadnej interwencji klinicznej”.
PAWS występuje częściej, niż się wydaje
W metaanalizie opublikowanej w czasopiśmie „The Lancet Psychiatry” przeanalizowano 79 badań z udziałem łącznie 21 002 uczestników. Przegląd obejmuje różne warunki leczenia i rodzaje leków przeciwdepresyjnych, oferując ogólny obraz PAWS.6
•Wiele osób odczuwa skutki po zaprzestaniu przyjmowania leków — Zespół odkrył, że 31% osób, które zaprzestały przyjmowania leków przeciwdepresyjnych, doświadcza pewnego rodzaju objawów odstawiennych. U prawie 3% z nich pojawiają się objawy klasyfikowane jako ciężkie, które mogą całkowicie zakłócić codzienne funkcjonowanie.
Według analizy objawy pojawiały się zazwyczaj w ciągu kilku dni od zaprzestania przyjmowania leku, ale w wielu przypadkach nie ustępowały całkowicie przez kilka tygodni. Obecność objawów nie była koniecznie związana z długością przyjmowania leku. Nawet krótkotrwałe stosowanie (mniej niż sześć miesięcy) wywoływało objawy odstawienia.
•Sama idea stosowania leków przeciwdepresyjnych wystarcza, aby uzależnić mózg — osoby, które przyjmowały placebo, nadal zgłaszały objawy w 17% przypadków. Jest to klasyczny efekt nocebo, w którym oczekiwanie dyskomfortu powoduje pojawienie się rzeczywistych objawów.
•Nasilenie i rodzaj objawów nie były jednolite — w szczególności leki takie jak paroksetyna, wenlafaksyna i deswenlafaksyna miały najwyższy wskaźnik występowania objawów. Natomiast leki takie jak fluoksetyna (Prozac), które pozostają w krwiobiegu przez dłuższy czas, wykazały znacznie niższy odsetek skarg związanych z odstawieniem. Naukowcy zasugerowali również, że okres półtrwania tych leków (czas, przez jaki pozostają one w organizmie) wpływa nie tylko na nasilenie objawów, ale także na ich częstotliwość.
•Całkowite odstawienie leku nie jest bezpieczne dla użytkowników — Na podstawie przedstawionych danych można stwierdzić, że powolne zmniejszanie dawki może być skuteczną strategią zmniejszenia skutków odstawienia leku, zamiast całkowitego zaprzestania jego przyjmowania:7
Firmy farmaceutyczne bagatelizują skutki
Leki przeciwdepresyjne są jednym ze źródeł dochodów wielkich firm farmaceutycznych. Według raportu z analizy rynku przeprowadzonej przez Precedence Research, całkowita wartość rynku leków przeciwdepresyjnych w 2024 r. wyniosła 18,99 mld dolarów, aż 47% konsumentów tych leków znajduje się w samej Ameryce Północnej.8
Mimo to wielkie firmy farmaceutyczne częściowo uznają skutki uboczne leków przeciwdepresyjnych dla ich użytkowników. Od połowy października 2004 r. amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wymaga od producentów umieszczania na opakowaniach ostrzeżenia w czarnej ramce, informującego użytkowników, że produkty te mogą nasilać myśli i zachowania samobójcze, a także wywoływać wyższy poziom lęku, ataki paniki i bezsenność.9
Pomimo tych ostrzeżeń, wielkie koncerny farmaceutyczne twierdzą, że skutki te są jedynie niewielkie, co bagatelizuje rzeczywiste, poważne szkody, jakie leki te wyrządziły na przestrzeni lat.
•Wielkie koncerny farmaceutyczne wykorzystują naukę, aby nadać sobie pozory legalności — W raporcie dziennikarki śledczej dr Maryanne Demasi krytykuje ona metaanalizę opublikowaną w czasopiśmie JAMA Psychiatry10, w której stwierdzono, że objawy odstawienia leków przeciwdepresyjnych są jedynie „łagodne”.11
Jednym z powodów, dla których Demasi przeprowadziła swoją analizę, jest prestiż czasopisma. Kiedy publikuje ono wpływowe badania, konsumenci i lekarze w końcu wierzą, że wyniki są prawdziwe i dokładne.
•Media są angażowane, aby pomóc — Wykorzystując swoje niemal nieograniczone zasoby, wielkie koncerny farmaceutyczne zmobilizowały media głównego nurtu, aby propagowały narrację, że leki przeciwdepresyjne można powoli odstawiać i, jak wspomniano powyżej, powoduje to jedynie łagodne skutki uboczne:
„Autorzy przeprowadzili szybką kampanię medialną, aby ukształtować narrację publiczną, a Science Media Centre opublikowało komentarz eksperta, aby „uspokoić zarówno pacjentów, jak i lekarzy przepisujących leki”, że większość objawów odstawienia „nie ma znaczenia klinicznego”.
•Metodologia jest wadliwa — Zagłębiając się w tę kwestię, Demasi przeanalizowała logikę metaanalizy JAMA Psychiatry. Według jej ustaleń badania wykorzystane w przeglądzie są albo stronnicze, albo źle zaprojektowane. Wskazała na przykład, że badania kliniczne trwały tylko kilka tygodni lub miesięcy — nie ma to zastosowania do osób stosujących leki przeciwdepresyjne w Ameryce, ponieważ połowa z nich przyjmuje te leki już od ponad pięciu lat. Demasi kontynuuje:
„Co gorsza, w wielu badaniach uczestniczyli pacjenci już przyjmujący leki przeciwdepresyjne, a następnie nagle je odstawiono przed randomizacją. W rezultacie osoby, którym przydzielono placebo, doświadczyły objawów odstawienia, które zatarły różnicę między grupą leczoną a grupą kontrolną, sztucznie minimalizując szkody”.
•Badania sfinansowane przez wielkie koncerny farmaceutyczne — Demasi zauważyła, że większość badań uwzględnionych w metaanalizie została sfinansowana przez przemysł farmaceutyczny. Ponadto naukowcy wykluczyli leki takie jak paroksetyna i escitalopram, które są już silnie powiązane z ciężkim PAWS.
•Relacja z pierwszej ręki na temat PAWS — W wywiadzie dla National Public Radio (NPR)12 kanadyjska pacjentka Philippa Munari, która przez 10 lat przyjmowała Effexor (wenlafaksynę). Kiedy zdecydowała się przestać go przyjmować, zaczęły pojawiać się problemy, nawet pomimo pomocy lekarza w stopniowym odstawianiu leku.
Według Munari, pojawił się u niej ból nerwowy, a także przewlekły ból szyi i ramion. Co gorsza, pojawił się również silny niepokój — a wcześniej nie miała żadnych takich objawów. Aby poradzić sobie z problemami zdrowotnymi, musiała ponownie zacząć przyjmować Effexor, ale tym razem lepiej radziła sobie z odstawianiem leku.
•Skutki PAWS są poważne — Munari opowiedziała, że po drugiej rundzie przyjmowania Effexoru (z lepszym planem odstawiania leku) jej bóle nerwowe i zmęczenie uległy poprawie. Jednak niepokój się pogłębił. W rzeczywistości potrzebowała prawie dwóch lat, aby w pełni wyzdrowieć po tej ciężkiej próbie.
Ćwiczenia fizyczne w walce z depresją
Jeśli ostatnio odczuwasz smutek, pamiętaj, że rozwiązaniem nie jest tabletka i nadzieja, że problem sam zniknie — chodzi o to, aby pomóc organizmowi naprawić systemy, które straciły równowagę. Jednym z najskuteczniejszych sposobów na osiągnięcie tego celu jest regularne uprawianie sportu.
Ćwiczenia fizyczne nie tylko poprawiają nastrój. Są one potężną strategią, która zmienia funkcjonowanie mózgu, stabilizuje układ nerwowy i przywraca produkcję energii na poziomie komórkowym. O ile nie występują poważne urazy lub dolegliwości fizyczne, uważam, że jest to jeden z najlepszych sposobów na wsparcie zdrowia psychicznego, ponieważ jest to bezpłatne i można to robić od razu.
•Ćwiczenia są lepsze niż leki przeciwdepresyjne — W metaanalizie 97 badań naukowcy zauważyli, że ćwiczenia fizyczne mają zauważalny wpływ na zdrowie psychiczne, dochodząc nawet do wniosku, że są one 1,5 razy skuteczniejsze niż przyjmowanie tabletek. Jak zauważył główny autor, dr Ben Singh:13
„Wiadomo, że aktywność fizyczna pomaga poprawić zdrowie psychiczne. Jednak pomimo dowodów nie została ona powszechnie przyjęta jako leczenie pierwszego wyboru… Ćwiczenia o większej intensywności przyniosły większą poprawę w przypadku depresji i lęku, podczas gdy dłuższe treningi miały mniejszy wpływ w porównaniu z krótkimi i średnimi treningami”.
•Każde ćwiczenie jest lepsze niż brak ćwiczeń — Singh zauważył, że ruch, niezależnie od tego, jak go wykonujesz, jest korzystny. Wyjaśnia:14
„Odkryliśmy również, że wszystkie rodzaje aktywności fizycznej i ćwiczeń są korzystne, w tym ćwiczenia aerobowe, takie jak chodzenie, trening oporowy, pilates i joga. Co ważne, badania pokazują, że nie trzeba wiele, aby ćwiczenia fizyczne pozytywnie wpłynęły na zdrowie psychiczne”.
•Zacznij od spaceru — Chociaż kuszące jest rozpoczęcie od intensywnej sesji na siłowni, już sam spacer może przynieść wiele korzyści. Średnio 10 000 kroków dziennie przyniesie znaczące korzyści. Jest to aktywność o średniej intensywności, której nie można przesadzić, można ją wykonywać codziennie, nie martwiąc się o nadmierny wysiłek fizyczny.
•Trening siłowy uzupełnia spacery — Podnoszenie ciężarów to kolejna korzystna strategia, która idzie w parze z codziennymi spacerami, jednak ważne jest, aby nie przesadzać. Według badań O’Keefe’a, gdy osiągniesz 130–140 minut całkowitego treningu siłowego tygodniowo, korzyści zostaną zniwelowane, tak jakbyś od początku prowadził siedzący tryb życia:
•Istnieją inne przydatne strategie radzenia sobie z depresją — Chociaż ćwiczenia fizyczne są skuteczne, nie są jedyną dostępną opcją. Zalecam regenerację jelit za pomocą sfermentowanej żywności (najlepiej domowej roboty), ponieważ jest ona ściśle powiązana z funkcjonowaniem mózgu.
Ponadto głęboki, regenerujący sen jest ważny dla przywrócenia zdrowia psychicznego. Zarządzanie stresem, a także zresetowanie wewnętrznego zegara biologicznego poprzez ekspozycję na słońce w ciągu 20 minut po przebudzeniu również pomoże wyleczyć Twoje zdrowie psychiczne i fizyczne.
